رفوگری خدمات جانبی

رفوگری، عملیات جانبی تکمیلی فرش

عملیاتی که به نوعی در تکمیل و یا رفع نواقص فرش انجام می شود زیر مجوعه ی رفوگری و عملیات تکمیلی فرش می‌باشد. معمولاً پس از اتمام بافت و یا شستشو فرش، برخی عملیات و اقدامات لازم جهت حفظ بیشتر سلامتی فرش و حتی بر طرف نمودن برخی از معایب صورت می گیرد.

چرم دوزی کناره های طولی فرشی

برخی از فرش ها به ویژه آن گروه از فرش‌هایی که مکانیزم بافت آن‌ها به شیوه ی لول می‌باشد، لبه های طولی فرش به سمت آن‌ها لوله می‌شود. چنانچه فرش بافته شده دارای چنین عیبی باشد، معمولاً اقدام به چرم دوزی می نمایند. چرمی که برای کناره دوزی فرش مورد استفاده قرار می گیرد، باید دارای مقاومت و سختی مورد نیاز باشد تا از لول شدن فرش جلوگیری نماید. عرض چرم، بین ۲ الی ۵ سانتی متر است که جنس آن یا از چرم کاملاً طبیعی (که البته کمتر مورد استفاده قرار می گیرد) و یا از چرم مصنوعی (انواع فوم و مواد پلاستیکی) می باشد.

نحوه ی دوختن چرم به این شکل است که نوار چرمی را از پشت فرش توسط سوزن چرم دوزی با نخ چرم دوزی به صورت زیگزاگ به کناره های فرش می دوزند. اگر مقدار لوله شدن لبه های فرش زیاد باشد ابتدا فرش را به پشت روی زمین پهن می نمایند و به وسیله ی چکش چوبی، لبه های طولی آن را می‌کوبند و سپس پارچه ای را به روی آن پهن کرده و با مقداری آب آن را خیس کرده و اتو می کشند. سپس اقدام به چرم دوزی می کنند. البته چرم دوزی لبه های فرش در حال حاضر به یک منظور دیگر نیز صورت می گیرد و آن جلوگیری از لغزش فرش های نفیس، سبک و کوچک بر روی سطوح صاف مانند سنگ های صیقلی، پارکت، سرامیک و … می باشد.

شیرازه دوزی

به نوارهایی که در دو طرف طولی فرش از ابتدا یا انتها قرار دارند شیرازه یا کنارپیچ فرش گفته می شود. این بخش از فرش در بافته های جدید معمولاً لوله ای شکل و کاملاً مدور است، اما در فرش های قدیمی به ویژه فرش های عشایری و روستایی ایران، به شکل نواری به عرض ۲ الی ۴ سانتی متر بوده است. شیرازه های فرش همچون یک قاب، فرش را احاطه کرده و علاوه بر زیبایی آن باعث استقامت لبه های طرفین فرش در مقابل ساییدگی و همچنین مقاومت فرش در مقابل ورود آب یا مایعات جاری می‌گردد. بررسی بسیاری از قالیچه ها و دست بافته های قدیمی نشان می دهد که بافندگان برای محافظت بیشتر فرش، به جای الیاف پشم از موی بز برای شیرازه استفاده می‌کرده اند. زیرا موی بز مقاوم ترین الیاف حیوانی است که رطوبت از آن عبور نمی کند و همچنین حشراتی از جمله بید که الیاف فرش را به سهولت می جوند، نمی توانند آن‌ها را جویده و به داخل فرش نفوذ نمایند.

نحوه ی ایجاد شیرازه در کناره های طولی فرش چنین است که گلوله های نخ – از جنس پشم یا موی بز – را آماده نموده و همزمان با بالا آمدن رج های فرش، گلوله ی مزبور را به دو تار کناری فرش می پیچند و بالا می آورند. این عمل معمولاً همزمان با بافت فرش انجام می گیرد. اما در برخی مناطق این عمل را پس از اتمام فرش انجام می دهند. بدین ترتیب که چند عدد تار، مشابه با تارهای فرش را در کنار هم قرار داده و سپس گلوله ی نخ را که آماده شد، از ابتدا تا انتها به دور تارهای مزکور می پیچند و بدین ترتیب شیرازه ی فرش آماده است. سپس با استفاده از نخ و سوزن، آن را به لبه ی فرش می دوزند. این کار با مهارت زیادی انجام می گیرد. اما با کمی دقت قابل شناسایی است. به این دو روش اصطلاحاً شیرازه های متصل و منفصل گفته می شود. اگر شیرازه هنگام بافت فرش ایجاد گردد به آن شیرازه ی متصل و چنانچه پس از اتمام فرش آماده و در کنار فرش دوخته شود به آن شیرازه ی منفصل گفته می شود. البته از لحاظ نحوه و شکل پیچش نخ پشم یا موی بز به دور تارهای انتهایی فرش تفاوت هایی وجود دارد که باعث گردیده چهار نوع شیرازه در انواع فرش دیده شود. آشنایی با انواع شیرازه ها و مهم تر از آن که شیرازه ی هر فرش از نوع متصل است یا منفصل، در تشخیص محل بافت کمک موثری خواهد نمود. به عنوان مثال تمامی فرش های تبریز و برخی از فرش های شمال خراسان نظیر مشهد، کاشمر و سبزوار در طی هفتاد سال اخیر دارای شیرازه های منفصل هستند و فرش هایی نظیر فرش اراک، اصفهان، کرمان، بیرجند و طبس دارای شیرازه های متصل می‌باشند. برای ترمیم شیرازه بهتر است نقاط آسیب دیده در کنار فرش کاملاً خالی شده و سپس با نخ هم رنگ با همان ضخامت شیرازه ها، کامل شده و در صورت آسیب زیاد کلاً تعویض شود.